Pyłek na choince

Wielu sympatyków choinek zgodzi się ze stwierdzeniem, że najczęściej spotykaną formą bombki choinkowej jest sfera, czyli powierzchnia kuli. Powierzchnia a nie cała kula, bo kuliste bombki są w środku puste.

 

Bombka

 

W naturze takie kształty spotyka się dość często. Wiele owoców ma kształt kulisty lub zbliżony do kuli. Kuliste są planety i gwiazdy, w pewnym sensie też jaja ptaków i krople, a także bańki mydlane, niektóre wirusy oraz kielichy dalii i chryzantem. Materia kosmiczna układa się w kuliste kształty wtedy, kiedy siły grawitacji są dostatecznie duże, a w mniejszych skalach o kulistości decydują często równomiernie działające siły wzrostu.

Kształt zbliżony do kuli mają także niektóre pyłki roślin. Na wystawie pyłków w Centrum Nauki i Techniki EC1 (dostępna w cenie biletu do Centrum, bez dodatkowych opłat - pamiętajcie o niej po ponownym otwarciu CNiT) znajdziemy kilkanaście zdjęć i modeli wielokrotnie powiększonych pyłków przypominających kule lub regularne bryły, które można w kule wpisać.

 

Pylek stokrotki

Pyłek stokrotki pospolitej

Jednolita budowa i odpowiednia wilgotność ułatwia zachowanie kulistych kształtów. Jeśli wilgotność się zmniejsza lub naprężenia konstrukcji obiektu nie są dostatecznie silne, by utrzymać formę kuli, obiekty przyjmują inne kształty, mniej lub bardziej regularne. Czasem regularność ta przypomina kształty figur znanych pod nazwą wielościany foremne. Gdyby powłoka pyłków roślin składała się z jednolitej dobrze nawilżonej substancji, być może ich świat nie byłby tak różnorodny. Często jednak nasze pyłki nie przyjmują kształtu kul, a mimo tego nadal wyglądają regularnie.

 

Pyłek pełnika

Pyłek pełnika europejskiego

 

Pyłek goździka

Pyłek goździka kropkowanego

 

Pyłek goździka kropkowanego ma na przykład kształt dwunastościanu foremnego, bryły znanej od starożytności. Jej powierzchnię tworzy 12 pięciokątów foremnych. Dwunastościan o takich ścianach ma 30 krawędzi i 20 wierzchołków. Odkrycie i pierwsze wykorzystanie tej bryły przypisuje się Platonowi, który żył w V wieku przed naszą erą. Dwunastościan symbolizował wówczas harmonię wszystkich elementów Wszechświata. Pozostałe cztery bryły platońskie, sześcian, czworościan, ośmiościan i dwudziestościan symbolizowały żywioły: ziemię,  ogień, powietrze i wodę.

 

Bryły platońskie

 

Bryły platońskie 2

 

Naukowcy i rysownicy kolejnych epok, zapatrzeni w starożytne wzorce piękna, odwzorowywali je w swoich pracach. Na górnym "trzyczęściowym" rysunku widzimy matematyczne i artystyczne studia nad dwunastościanem Leonarda da Vinci (XV-XVI w.), niżej zaś wielościenny model Układu Słonecznego Johannesa Keplera (XVI-VII w.), w którym sfera opisana na dwunastościanie foremnym przedstawia orbitę Marsa.

A może, w ramach własnych badań nad konstrukcją pyłku goździka kropkowanego, warto byłoby wykonać samodzielnie kolorowy model pojedynczego pyłku i powiesić go na tegorocznej choince? Wystarczy skorzystać z zamieszczonej niżej siatki bryły. Przed sklejeniem można ozdobić ją świątecznie lub narysować charakterystyczne wgłębienia i punkty pyłku, które widać na jego powierzchni pod mikroskopem elektronowym.

 

Siatka dwunastościanu

Siatka dwunastościanu foremnego

 

Dwunastościan jako bombka

Model dwunastościanu foremnego – bombka choinkowa

 

Marek Pisarski

Wystawę "Tajemnice pyłków" będzie można obejrzeć w Centrum Nauki i Techniki EC1 w Łodzi po jego ponownym otwarciu.